Recent publiceerde de IOB zijn periodieke rapportage over de coherentie van het Nederlandse beleid en effecten op voedselzekerheid, water en klimaat in ontwikkelingslanden. De rapportage geeft mooi het belang van beleidscoherentie weer en koppelt dit aan de effecten op enkele ontwikkelingsdoelen: voedselzekerheid, water en klimaat. De IOB introduceert in dit rapport twee nieuwe beleidsaspecten: ruimtelijke en temporele coherentie. Hiermee wordt een meer compleet beeld van beleidscoherentie en de effecten ervan weergegeven.
Uit de analyse van Building Change blijkt dat er desondanks een aantal zorgwekkende punten zijn in de aanbevelingen van dit rapport maar ook in de recent gepubliceerde kabinetsreactie van minister Klever. Zo blijft de dimensie ‘elders’ in de aanbevelingen onderbelicht. Dit blijkt uit een beperkt gebruik van het ruimtelijke coherentie-aspect waar dat wel van toepassing is. De kabinetsreactie is oppervlakkig als het gaat om de aanbevelingen vanuit de IOB en zet daarin het Nederlandse eigenbelang voorop. Daarom blijft Building Change hetKabinet aansporen om meer concrete doelen en plannen op te stellen voor Nederlandse beleidscoherentie in ontwikkelingslanden. Nederland heeft een mondiale verantwoordelijkheid om verstandig om te gaan met de gevolgen van onze projecten elders, zodat de meest kwetsbaren niet het hardst getroffen worden.
- Overmatig gebruik van temporele coherentie ten koste van ruimtelijke coherentie
De IOB toont aan dat er in Nederlands beleid meer nadruk ligt op temporele coherentie – de mate waarin kortlopende projecten en initiatieven aansluiten bij bredere langetermijnstrategieën – en dat ruimtelijke coherentie, de afstemming tussen beleidsondersteuning op nationaal en lokaal niveau, minder aandacht krijgt. Building Change wil vooral aandacht vragen voor de impact van Nederlands beleid op lokaal niveau in het mondiale Zuiden. Dat er binnen beleid meer ruimte is voor temporele coherentie ziet Building Change in principe als een positieve ontwikkeling, omdat dit bijdraagt aan beleidscoherentie en aansluit bij de dimensie later van de bredere welvaartsbenadering van de VN. Echter, in de aanbevelingen van de IOB ligt de nadruk eveneens voornamelijk op temporele coherentie, wat Building Change als een gemis beschouwt. De IOB erkent bovendien dat ruimtelijke coherentie in de praktijk soms onterecht wordt ondergebracht onder temporele coherentie. Dit resulteert in een beperkt inzicht in hoe beleid op verschillende niveaus samenhangt en welke factoren ruimtelijke coherentie bevorderen of juist belemmeren. Building Change benadrukt dat juist in het Mondiale Zuiden de effecten van beleidscoherentie het sterkst voelbaar zijn. Om beleidscoherentie volledig te bereiken, is het daarom essentieel om ruimtelijke coherentie explicieter te betrekken bij beleidsontwikkeling en evaluaties. Dit kan bijdragen aan een beter begrip van de wisselwerking tussen nationale beleidskeuzes en de uitvoering op lokaal niveau, waardoor beleid effectiever en sociaal rechtvaardiger kan worden.
2. Toets effecten ontwikkelingslanden structureel
In lijn daarmee onderstreept de IOB dat een systematische toetsing van de effecten van Nederlands beleid op ontwikkelingslanden essentieel is om beleidscoherentie te waarborgen. Het structureel toepassen van de Toets Effecten Ontwikkelingslanden (voorheen de SDG-toets) op nieuw beleid kan bijdragen aan een beter inzicht in de impact van Nederlands beleid op ontwikkelingslanden. Dit helpt niet alleen om negatieve gevolgen te voorkomen, maar stimuleert ook beleidskeuzes die bijdragen aan wereldwijde duurzame ontwikkeling. Building Change staat hier volledig achter en toont dat deze toets het afgelopen jaar slechts één keer is uitgevoerd. Dit laat zien dat er op dit vlak dringend verandering nodig is. Een consequente en transparante toepassing van deze toets is cruciaal om te zorgen dat Nederlandse beleidskeuzes daadwerkelijk bijdragen aan rechtvaardige en duurzame ontwikkeling wereldwijd.
3. Gebrek aan systeembenadering
Een toepassing van een dergelijke toets zou – in lijn met het IOB-rapport – de vinger leggen bij de bestaande incoherentie tussen productie- en consumptiepatronen. Waar het Nederlandse en Europese beleid zich nu vooral richt op de verduurzaming van de productiekant van waardeketens, blijft de consumptiekant nog onderbelicht. Dit gebrek aan samenhangend beleid op het gebied van consumptie leidt tot een blijvende negatieve impact op voedselzekerheid, water en klimaat in het Mondiale Zuiden. Om echte beleidscoherentie te bereiken, is het essentieel dat productie, consumptie en milieudoelstellingen expliciet met elkaar verbonden worden, aldus de IOB. Dit vraagt om een systeembenadering, waarin niet alleen duurzame productie wordt gestimuleerd, maar ook consumptiepatronen binnen Nederland en de EU actief worden aangepakt. De IOB benadrukt dat structurele verandering in het huidige systeem noodzakelijk is en hiervoor zijn duurzame handelsovereenkomsten van groot belang. Building Change benadrukt dat deze handelsovereenkomsten expliciet rekening moeten houden met de belangen van het Mondiale Zuiden. Dit betekent dat ze niet alleen gericht zijn op ecologische duurzaamheid, maar ook op sociale rechtvaardigheid en eerlijke handelsrelaties. Het is noodzakelijk om een beleidsdialoog te starten waarin landen in het Mondiale Zuiden actief worden betrokken bij de ontwikkeling van duurzaam beleid.
4.Overige aanbevelingen
Naast bovenstaande bevindingen en aanbevelingen doet het rapport nog een aantal concrete aanbevelingen aan het kabinet die zorgen voor meer beleidscoherentie. Building Change licht er een aantal uit die ze van harte onderschrijft:
- De oproep om de beleidsdialoog waar nodig aan te gaan en te blijven voeren. Dit zorgt zowel voor het bereiken van de langetermijnresultaten als ook voor beleidscoherentie.
- Langetermijnafspraken maken over programma’s bij het opbouwen van relaties, het werken aan structurele langetermijnoplossingen en het afleggen van wederzijdse verantwoording.
- De rol van ambassades vergroten. Zij hebben namelijk de relevante kennis in huis en beschikken over een groot netwerk in het betreffende land. Daarom zitten zij in de beste positie om relevante programma’s op te starten en indien nodig dit aan te passen aan veranderende omstandigheden.
Recent is het kabinet gekomen met een reactie op dit rapport. Building Change is positief over het feit dat het kabinet de aanbevelingen onderschrijft die in het rapport worden gedaan. Echter, het kabinet maakt ook duidelijk dat de focus internationaal komt te liggen op de Nederlandse belangen en hoe deze kunnen worden gediend. In de meeste gevallen werkt dit beleidscoherentie tegen. Building Change zal er dan ook scherp op zijn dat dit kabinet geen schijntegenstelling creëert tussen het nastreven van Nederlandse belangen wereldwijd het stimuleren van beleidscoherentie.
Conclusie
Het is goed dat er steeds meer aandacht komt voor beleidscoherentie. Iedere publicatie over dit belangrijke thema brengt ook weer nieuwe dingen aan het licht. In de hierboven besproken IOB-evaluatie is dat bijvoorbeeld het onderscheid tussen temporele en ruimtelijke coherentie. Dit zorgt ervoor dat beleidscoherentie completer en integraler gemeten kan worden.
Helaas – maar logisch – behandelt dit rapport slechts een klein deel van het Nederlandse handelsbeleid. Hierdoor wordt niet inzichtelijk hoe coherent het gehele Nederlandse beleid is. Building Change ziet dan ook graag dat het gehele BHO- beleid wordt onderzocht op beleidscoherentie. Niet alleen op voedselzekerheid, waterbeheer en klimaatverandering, maar op elk (duurzaamheids)aspect. Alleen op deze manier kan een goed beeld worden gegeven van hoe coherent het Nederlandse beleid is en kunnen er effectieve beleidsinterventies worden gedaan. Ook roept Building Change het kabinet op om de mondiale verantwoordelijkheid te nemen door meer concrete doelen en plannen op te stellen in lijn met de IOB aanbevelingen.
Voor toekomstige onderzoeken over dit onderwerp adviseert Building Change een rapport waarin ruimtelijke coherentie meer wordt toegepast waar dat nodig is. Zo legt het rapport meer focus op dimensie elders en wordt dit ook goed belicht in de aanbevelingen.