Het IOB-rapport Tussen Papier en Praktijk biedt waardevolle inzichten over het Nederlandse mensenrechtenbeleid en de effectiviteit van de Nederlandse inzet op mensenrechten binnen het buitenlandbeleid. Nederland heeft zich effectief ingezet voor de totstandkoming van internationale afspraken rond mensenrechten, maar schiet tekort in de praktische uitvoering ervan. Daarnaast doet het rapport veelbelovende aanbevelingen om het beleid te versterken, die Building Change onderschrijft en graag terugziet in het buitenlandbeleid.
Het rapport benoemt een structurele uitdaging: er is te weinig oog voor de prioriteiten van zuidelijke landen. Het beleid blijft sterk gericht op Nederlandse belangen, waardoor de lokale context en behoeften van partnerlanden onvoldoende worden meegenomen. Dit is weliswaar in lijn met de recent gepubliceerde beleidsbrief, maar leidt tot een gebrek aan coherentie in het beleid, waarbij economische en geopolitieke overwegingen soms botsen met mensenrechten. Dit rapport biedt daarmee niet alleen een terugblik, maar ook een belangrijke les voor de toekomst: hoe zorgen we ervoor dat Nederlandse belangen niet ten koste gaan van mensenrechten elders? Building Change pleit voor een aanpak waarin coherentie centraal staat en waarbij mensenrechten worden geïntegreerd in het bredere buitenlandbeleid.
- Voor het realiseren van doelstellingen van Nederlands mensenrechtenbeleid is een sterk maatschappelijk middenveld belangrijk.
Het IOB-rapport geeft de aanbeveling om nationale mensenrechtenorganisaties te ondersteunen door meerjarige en flexibele capaciteitsversterking voor zuidelijke partnerlanden mogelijk te maken. Dit staat in contrast met de korte termijn steun en versnipperde financiering, wat het IOB heeft ondervonden in de praktijk. Ook de huidige BHO-bezuinigingen staan in contrast met wat het IOB hier adviseert. Mensenrechtenorganisaties zijn nodig om lange–termijn–projecten op te zetten en hebben onder andere financiële steun nodig vanuit Nederland om dit werk goed uit te voeren. Daarom benadrukt Building Change dit advies in de huidige politieke context. Het is nodig om steun te geven aan het maatschappelijk middenveld om de mensenrechten, waar Nederland zichzelf op papier zo stevig voor inzet, te realiseren. Uit dit rapport bleek dat Nederland in de praktijk vooral op basis van eigen prioriteiten heeft gehandeld. Zet in op meerjarige en flexibele steun om in te zetten op de prioritaire behoeften van de zuidelijke partnerlanden. Zo worden op lange termijn ook de behoeftes van Nederland gesteund door sterkere beleidscoherentie
- Integreer mensenrechten stevig en structureel in breed buitenlandbeleid
Het IOB-rapport laat zien dat de prioriteit voor mensenrechten in samenwerking met andere landen sterk afhankelijk was van overige Nederlandse belangen. Dit leidde ertoe dat mensenrechten vaak naar de achtergrond verdwenen wanneer andere beleidsprioriteiten, zoals migratie of veiligheid, een grotere rol gingen spelen. Een voorbeeld hiervan is de samenwerking met Marokko, waar migratiebelangen de mensenrechtenagenda overschaduwden. Het ondergeschikt maken van mensenrechten aan andere beleidsdoelen ondermijnt de samenhang van het buitenlandbeleid en tast de geloofwaardigheid van Nederland als voorvechter van mensenrechten aan. Om dit te voorkomen, is het noodzakelijk om mensenrechten structureel en concreet te integreren in het bredere buitenlandbeleid. Dit kan door mensenrechten expliciet onderdeel te maken van beleidsafspraken met andere landen. Nederland moet de strategische aansturing van beleidscoherentie in de meerjarenlandenstrategieën versterken door helder uit te werken hoe andere beleidsterreinen kunnen bijdragen aan de bescherming en bevordering van mensenrechten, maar ook hoe Nederland negatieve effecten op mensenrechten van andere beleidsprioriteiten voorkomt en adresseert.
- Stimuleer dat mensenrechten worden meegenomen in handelsovereenkomsten
Het is van groot belang dat Nederland zich inzet voor mensenrechten wereldwijd, met name in landen waar mensenrechten niet tot nauwelijks worden gerespecteerd. Building Change is positief dat de IOB dit expliciet als aanbeveling benoemt. Zo moet de Nederlandse overheid hierin zelf verantwoordelijkheid nemen en de handhaving van mensenrechten consequent agenderen tijdens handelsmissies met landen waar mensenrechten niet worden geborgd. Echter moet de overheid ook de particuliere sector stimuleren om, wanneer zij internationaal handel bedrijft, rekening te houden met mensenrechten en niet louter bezig te zijn met hun economische belangen. Een suggestie die de IOB doet, is het door de overheid standaard aanbieden van een voorlichting over mensenrechten aan bedrijven die handel willen drijven met landen die het niet zo nauw nemen met mensenrechten. Het IOB benoemt in dit rapport ook de Europese ontwikkelingen hieromtrent wat betreft de CSDDD en de CSRD. Building Change roept de overheid op om, juist nu de onderhandelingen over deze wetgeving opengebroken dreigen te worden, een koploper te zijn in het aansporen van transparantie en coherentie in de ketens van bedrijven.
4. Versterk de samenhang tussen de beleidsinzet voor burgerlijke en politieke rechten (vanuit Buitenlandse Zaken) en sociaal-economische rechten (vanuit Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking).
Al in 2019 was er een AIV-rapport uitgekomen over de versterkte samenhang tussen beleidsinzet voor ontwikkelingssamenwerking en mensenrechten. De AIV had toen geconstateerd dat een sterkere samenhang tussen de twee sectoren een bredere basis zou geven voor dialoog over mensenrechten met zuidelijke partnerlanden. Die adviezen zijn in de jaren erna helaas nauwelijks praktijk geworden, constateert de IOB. Er was beperkte sturing en capaciteit om in te zetten op dergelijke samenhang. Hiermee is een strategische mogelijkheid gemist om de gewenste intensivering van samenwerking met zuidelijke landen te realiseren. Om dit alsnog te doen roept het IOB op om genoeg capaciteit vrij te maken om de essentiële samenwerking tussen de Directie Multilaterale Instellingen en Mensenrechten (DMM) en relevante Ontwikkelingssamenwerking (OS)-directies te operationaliseren en te institutionaliseren. Building Change onderschrijft deze stap naar meer coherentie tussen de ministeries BZ en BHO van harte. Wij benadrukken de samenhang tussen sociaal -economische prioriteiten van zuidelijke landen in het ministerie BHO en burgerlijke en politieke rechten vanuit ministerie BZ om beleidscoherentie op het gebied van mensenrechten te versterken. Zo voert Nederland de inzet op mensenrechten ook elders uit in de praktijk met toenemende inzet op dialoog. Hierdoor worden mensenrechten meer structureel en stevig verankerd in ons breder buitenlandbeleid.
Conclusie
De IOB constateert dus een duidelijke kloof tussen de Nederlandse inzet voor mensenrechten op papier en in de praktijk. Building Change vindt dit een zorgwekkende uitkomst. De selectieve inzet van Nederland om beleidscoherentie te bevorderen heeft als gevolg dat er veel kansen zijn misgelopen om de banden met zuidelijke partners te versterken. Schuif mensenrechten naar voren op meerdere beleidsterreinen inclusief handelsovereenkomsten. Dit is belangrijk om de samenhang van het buitenlandbeleid te bekrachtigen en de geloofwaardigheid van Nederland als voorvechter van mensenrechten te benadrukken.. Juist in deze tijden van geopolitieke turbulentie is het versterken van beleidscoherentie op breder buitenlandbeleid essentieel om lange termijn samenwerking met onze partners te behouden. Een consistente lijn voor mensenrechten is van belang om de geloofwaardigheid van Nederland en Europa op dit gebied te versterken. Dit helpt om het beeld van Europa als waardengemeenschap te benadrukken en zo een lange termijn samenwerking met zuidelijke partners op te bouwen. Hierin kunnen wij ons onderscheiden van grotere spelers die in het belang van roofbouw kapitalisme in zuidelijke landen te werk gaan.