‘Nederland moet onmiddellijk stoppen met het financieren van de fossiele industrie,’ schreef Bas Eickhout afgelopen maandag in het NRC. Een eerste stap richting een wereld waarin we geen gebruik meer maken van fossiele brandstoffen, maar wel een die meteen van de hand werd gewezen door het demissionaire Kabinet, toen diezelfde week bleek dat Nederland zich niet aansluit bij een groep landen die hebben toegezegd te stoppen met investeringen in wereldwijde fossiele energieprojecten. Met grote internationale gevolgen van dien.
In Nederland wordt het gros van deze investeringen gedaan door Atradius Dutch State Business N.V., een exportkredietverzekeraar die namens de Nederlandse staat opereert. Via Atradius ondersteunt de Nederlandse overheid bedrijven die willen investeren in het buitenland, waar de risico’s van ondernemen groter zijn dan hier, bijvoorbeeld door politieke instabiliteit of faillissementen van lokale partners. Omdat de financiële risico’s in sommige gebieden erg groot zijn, durven commerciële kredietverzekeraars het ondersteunen van deze projecten niet aan. In dit soort gevallen biedt Atradius uitkomst.
60% fossiel
Exportkredietverzekeringen zouden een perfecte mogelijkheid kunnen bieden voor de overheid om duurzame ontwikkeling te stimuleren in kwetsbare landen. Toch blijkt in de praktijk precies het tegenovergestelde: Uit onderzoek van Both Ends bleek dat in 2019 meer dan 60% van alle jaarlijkse exportkredietverzekeringen (ekv’s) naar de fossiele industrie ging. Dit komt neer op 1,5 miljard euro, meer dan al het geld dat de Nederlandse overheid uitgeeft aan de financiering van internationale klimaatactie.
In aanloop naar de klimaattop in Glasgow publiceerde Perspectives Climate Research een rapport over Atradius, waaruit bleek dat het werk van Atradius op geen enkele van de vijf onderzochte dimensies in lijn is met de klimaatdoelen zoals overeengekomen in het Parijsakkoord in 2015. Atradius als geheel scoort een belabberde ‘unaligned’: de laagst mogelijk score.
Politieke actie noodzakelijk
Daar komt nog een groot gebrek aan het meenemen van lokale belangen en veiligheid bovenop. Deze week bleek dat zowel het ministerie van Financiën als het ministerie van Buitenlandse Zaken de zorgen van de Nederlandse ambassade in Maputo in de wind sloeg bij het verlenen van een exportkredietverzekering aan het Nederlandse baggerbedrijf Van Oord, dat betrokken was bij een gasproject in Mozambique. De veiligheidssituatie in Noord-Mozambique verslechterde dusdanig door het gasproject, dat de ambassade zich genoodzaakt voelde de ministeries te waarschuwen. Toch verstrekte Atradius – met goedkeuring van de staat – exportsteun ter waarde van bijna 1 miljard euro. Van Oord heeft zich uiteindelijk teruggetrokken uit het project omdat het te gevaarlijk werd, maar de exportsteun blijft staan. De vraag is nu wie voor deze kosten op gaat draaien: Is dat de Nederlandse belastingbetaler, of is dat de overheid van Mozambique? Geen van beide opties is bevredigend, want geen van beide is verantwoordelijk voor dit probleem. De hoofdverantwoordelijkheid ligt bij de Nederlandse overheid, die ekv-projecten van Atradius in de fossiele industrie blijft toestaan én hierbij adviezen om dit te heroverwegen vanwege de verslechterde veiligheidssituatie in de wind slaat.
Deze publieke exportsteun kan alleen stoppen aan de hand van een politiek besluit. Met de bekendmaking van het demissionaire kabinet om zich niet aan te sluiten bij een groep landen, onder leiding van het Verenigd Koninkrijk, die hebben besloten te stoppen met investeringen in wereldwijde fossiele energieprojecten, lijkt dit echter heel ver weg. Officieel vanwege haar demissionaire status, maar deze actie past heel goed in het plaatje waarin Rutte – namens het kabinet – grote woorden spreekt, maar deze niet ondersteunt met daden. Dit staat bovendien haaks op de wens van de Tweede Kamer die onlangs nog een motie van D66-er Hammelburg aannam om in internationaal verband exportkredietverzekeringen voor fossiele bedrijven uit te faseren. Inmiddels ligt er een tweede motie van Tom van der Lee (GroenLinks) om wél aan te sluiten bij deze kopgroep. Als deze wordt aangenomen verliest het argument van demissionair kabinet aan kracht; er is dan immers een Kamermeerderheid vóór het aansluiten bij de kopgroep. Dan zal Rutte toch ook echt mee moeten.
