Eind 2024 heeft de vaste commissie voor Infrastructuur en Waterstaat (IenW) onze petitie ontvangen over ‘Helder over Elders’. Hierin maakten wij inzichtelijk hoe het IenW beleid invloed heeft op landen elders ter wereld. Voorbeelden als export van plasticafval en winning van kritieke grondstoffen in lage-inkomenslanden laten zien dat deze invloed vaak negatief is. Een goed beeld op de dimensie elders en coherent Nederlands beleid kan in de Kamer bijdragen aan gewogen besluitvorming. Building Change stelde drie vragen aan het kabinet: ”Wat gaat het kabinet doen om al ontstane schade door dumping van Nederlands plasticafval in lage inkomenslanden te herstellen?”, “Wat gaat het kabinet doen om illegale export naar lage inkomenslanden te voorkomen?” en “Hoe gaat het kabinet ervoor zorgen dat winning van kritieke grondstoffen voor e-bikes geen negatieve gevolgen heeft voor landen waar deze winning plaatsvindt?” De minister en staatssecretaris IenW hebben op 29 april 2025 reactie gegeven op de vragen in onze petitie. Building Change vindt deze reactie ontoereikend en benadrukt dat complexiteit in dit onderwerp geen excuus moet zijn om geen oplossingen te vinden. Daarom doet Building Change een oproep aan de minister en staatssecretaris IenW om toch onderzoek te doen naar manieren om schade te herstellen, illegale export te voorkomen en negatieve effecten van e-bikes elders te verminderen.
Herstel van ontstane schade door dumping van Nederlands plasticafval
Als antwoord op de vraag over wat het kabinet gaat doen om al ontstane schade te herstellen, werd geen mogelijkheid gezien om Nederlands plasticafval te compenseren. Dit wordt bestempeld als “ondoenlijk in de praktijk”, omdat het volgens de minister in de praktijk te complex is om verantwoordelijkheid vast te stellen. Echter, is de rol van de ministerie IenW juist om onderzoek aan te gaan over deze complexiteit in samenwerking met organisaties en universiteiten, zoals Utrecht Universiteit en de Plastic Soup Foundation die al onderzoeken hierover zijn gestart. Building Change erkent de complexiteit van het vraagstuk plasticafval export. Toch blijft dit probleem enorme schade aanrichten wereldwijd. Wij zijn teleurgesteld in de reactie van IenW dat dit ondoenlijk zou zijn in de praktijk. De insteek moet juist liggen in het vinden van manieren om de complexiteit van dit vraagstuk te overbruggen. Neem partners met veel kennis hierover mee, zoals de bovengenoemde universiteit en organisatie.
Door dit ondoenlijk in de praktijk te noemen, schiet het ministerie IenW te kort aan de rol die zij moeten vervullen. Zij schieten onder andere tekort aan de verantwoordelijkheid die Nederland moet nemen naar aanleiding van getekende internationale verdragen. De Conventie van Basel , bijvoorbeeld, is door Nederland geratificeerd in 1993. Deze conventie heeft als doel om de gezondheid van mensen en milieu te beschermen als het gaat om schadelijk afval naar lage-inkomenslanden. Nederland heeft daarmee een verantwoordelijkheid om vervoerde hoeveelheden afval te beperken. Echter blijkt uit cijfers van het Basel Action Network dat Europees en Nederlands plasticafval export juist is gestegen tussen de jaren 2020 en 2024. De Nederlandse plasticafval export komt neer op een gemiddelde van 11 miljoen kilogram per maand in 2024. Dit is een stijging van 2,7 miljoen gemiddeld per maand vergeleken met het gemiddelde afval in 2020. Het ministerie van IenW draagt de verantwoordelijkheid om milieuschade uit het verleden zoveel mogelijk te herstellen en zich te houden aan internationale conventies. Toch is daar in de afgelopen jaren onvoldoende werk van gemaakt. Daarom wil Building Change een oproep doen aan de minister IenW om besluiten te nemen die deze nalatigheid rechtzetten en toch manieren te onderzoeken om al ontstane schade te herstellen in landen elders.
Voorkomen illegale export van plasticafval naar lage-inkomenslanden
Op de vraag wat er wordt gedaan om illegale export van plasticafval naar lage-inkomenslanden te voorkomen, verwijst de minister van Infrastructuur en Waterstaat naar de Europese Verordening Overbrenging van Afvalstoffen (EVOA). Deze verordening is op 20 mei 2024 herzien en heeft als doel om illegale afvaltransporten tegen te gaan, recycling binnen de EU te stimuleren en export naar landen met lage milieustandaarden te beperken. Zo komt er vanaf 21 november 2026 in principe een verbod op de export van plasticafval naar niet-OESO-landen, tenzij zij kunnen aantonen dat ze het afval op een milieuvriendelijke manier kunnen verwerken.
De minister stelt dat “Nederland uiteraard zal toezien op de naleving van dit exportverbod en waar nodig handhavend zal optreden.” Maar is dat voldoende? Building Change zet daar vraagtekens bij. In de petitie Helder over Elders benadrukte Building Change dat illegale export juist níét door deze Europese wetgeving wordt gevat, omdat de traceerbaarheid van deze export zeer gebrekkig is en omdat de aangescherpte regels pas in 2026 van kracht worden. Nederland speelt een centrale rol als doorvoerland. Via de haven van Rotterdam verlaten jaarlijks honderdduizenden tonnen plasticafval de EU, vaak zonder enige controle. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) erkent dat zij nauwelijks zicht heeft op wat er daadwerkelijk wordt uitgevoerd. De capaciteit voor fysieke inspecties is laag, terwijl het controlesysteem grotendeels is gebaseerd op administratieve documenten. Dit maakt het eenvoudig voor fraudeurs om afval te herclassificeren als herbruikbare grondstof, waardoor het buiten de EVOA valt en onzichtbaar wordt voor toezicht.
Vanaf 21 mei 2026 zal het Digital Waste Shipment System (DIWASS) verplicht worden voor het uitwisselen van documenten en informatie. Maar de vraag is of dit daadwerkelijk zal leiden tot meer transparantie en grip op de export- en doorvoer praktijk. Betrouwbare cijfers over de kwaliteit van het geëxporteerde plastic ontbreken en de traceerbaarheid in internationale databanken zoals Comtrade is gebrekkig of geheel afwezig.
Ondanks wetgeving en komende wetgeving blijft het dus mogelijk om met minimale controle grote hoeveelheden plasticafval via Nederland te exporteren naar landen met lage milieunormen. Building Change roept de minister op om verder te gaan dan het enkel verwijzen naar Europese regels. Gezien de centrale rol van de Rotterdamse haven is ook nationale actie nodig. Nederland moet verantwoordelijkheid nemen. Building Change nodigt de minister daarom uit om de nationale wetgeving aan te scherpen en werk te maken van controle op afvalexport via Nederland.
Geen negatieve gevolgen van grondstoffenwinning in landen van oorsprong
De minister van IenW geeft aan dat het kabinet bewust is van de negatieve gevolgen van grondstoffenwinning elders en maakt duidelijk dat Nederland zich inzet voor verantwoorde mijnbouw en het verminderen van de negatieve gevolgen van de grondstofwinning in de landen van oorsprong. Voor hoe Nederland deze doelen bereikt, verwijst de minister naar de Nederlandse Grondstoffenstrategie, waar het kabinet en specifiek BHO zich mee bezig houdt. Één van de drie sporen van de Grondstoffenstrategie is het aanjagen van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (IMVO) bij bedrijven. IMVO is gebaseerd op OESO-richtlijnen, maar deze richtlijnen zijn niet bindend. Zoals wij ook al in onze petitie stelden, voldoet zelfs het best presterende E-bike merk slechts aan 2 van de 6 OESO-richtlijnen. Zo zien we in de praktijk dat het aanjagen van IMVO onvoldoende is zonder wettelijk raamwerk.
Conclusie
Building Change kijkt met trots terug op de overhandiging van de petitie aan de commissie Infrastructuur en Waterstaat (IenW) vorig jaar. Tegelijkertijd constateren wij dat het antwoord van de minister en staatssecretaris van IenW ontoereikend is voor het mondiale zuiden en tekortschiet in het realiseren van coherent beleid vanuit Nederland richting deze landen.
Hoewel Building Change erkent dat de in de reactie genoemde programma’s op papier goed zijn uitgewerkt, signaleren wij wederom een kloof tussen papier en praktijk. Zo blijft de export van Nederlands plasticafval naar het buitenland stijgen, ontbreekt het aan voldoende toezicht op de uitvoer via de haven van Rotterdam en voldoet zelfs het best presterende E-bike merk aan twee van de 6 OESO-richtlijnen.
Building Change roept op om de volgende punten niet uit het oog te verliezen:
- het aanscherpen van nationale wetgeving rondom afvalexport vanuit Nederland,
- het versterken van toezichtmechanismen op de export van plasticafval,
- en maak IMVO bindend om bedrijven verantwoordelijk te houden voor mogelijke schadelijke effecten in de gehele productieketen.