Ook dit jaar presenteerde het ministerie van BuHaOs op verantwoordingsdag haar Jaarrapportage op het Actieplan Beleidscoherentie. Building Change is blij dat het weer gelukt is om een update te geven over de voortgang van de Nederlandse inspanningen voor beleidscoherentie voor ontwikkeling. Het is goed om te zien dat de verschillende coherentie ministeries zich inspannen voor een zo coherent mogelijke weg naar duurzame ontwikkeling. Zeker in vergelijking met andere Europese landen is de Nederlandse aandacht voor beleidscoherentie vooruitstrevend te noemen.
Toch is er ook op de Nederlandse inzet nog genoeg te verbeteren. Zo maakt de rapportage duidelijk dat Nederland vooral bezig is met het meten van haar inspanningen. De twaalf verschillende subdoelen zijn overwegend outputgericht, en daarmee zijn de gerapporteerde resultaten dat ook: Nederland heeft zich internationaal ingespannen voor beter beleid, en dat juichen we toe! Maar is dat voldoende? Schuift Nederland hiermee haar verantwoordelijkheid niet te veel af naar de internationale gemeenschap? Het is beter en transparanter om resultaatgerichte doelstellingen op te nemen en daarmee ook te rapporteren over daadwerkelijke door Nederland behaalde outcomes.
Door vrijwel alleen te rapporteren op inspanningen ontstaat een onduidelijk en te rooskleurig beeld van het Nederlandse effect op het wereldwijd behalen van de duurzame ontwikkelingsdoelen (SDG’s). Het geschetste positieve beeld uit de jaarrapportage rijmt niet met het feit dat Nederland op positie 161 van de 166 op de “spillover ranking” staat. Het is dus helemaal niet zo goed gesteld met de Nederlandse beleidscoherentie. Daarom is het belangrijk om ook te rapporteren over zaken die nog niet goed gaan. Beleidscoherentie is immers bij uitstek een thema dat gaat over het in kaart brengen van zowel de positieve als negatieve effecten van het Nederlands overheidsbeleid. In deze eerste reactie op het Actieplan geven we daarvan drie voorbeelden:
- De rapportage benoemt dat Atradius Dutch State Business (ADSB) is vergroend en enkel nog EKV-polissen verstrekt aan transacties die als groen zijn geclassificeerd. Het beeld van een groene Atradius rijmt echter niet met het onlangs verschenen rapport “Dredging destruction” van Both ENDS. Dit rapport maakt duidelijk dat Atradius tussen 2012 en 2023 voor €8.4 miljard (!) aan exportkredieten heeft uitgegeven aan baggerprojecten van Boskalis en Van Oord waarbij ernstige schade is toegebracht aan mens, natuur en klimaat elders. Het zou goed zijn om naast het positieve nieuws dat Atradius vanaf 2023 nog enkel polissen geeft aan groene transacties, ook te rapporteren over de betrokkenheid van Atradius voor 2023 bij fossiele, klimaat- en natuurschadende projecten en de herstelwerkzaamheden daarvan.
- Er wordt gesproken over een onderzoek naar een ‘just transition’ uit 2023, in opdracht van de ministeries BuZa en I&W door het European Centre for Development Policy Management (ECDPM). Het kabinet trekt uit dat rapport de eenzijdige conclusie dat betrokken spelers in ontwikkelingslanden zich moeten inspannen voor een eerlijke transitie. Dit gaat volledig voorbij aan het feit dat het ECDPM-rapport juist concludeert dat deze landen zelf het grootste risico lopen bij onze transitie naar een circulaire economie. Verder spreekt het kabinet slechts over de Nederlandse inspanning in internationale fora voor zo’n eerlijke transitie. Building Change juicht deze inzet enorm toe, maar mist aandacht voor de negatieve effecten van de circulaire transitie op mens en natuur elders. Denk hierbij aan de uitputting van ecosystemen elders door onze toenemende behoefte aan grondstoffen die nodig zijn voor de transitie. Maar denk ook aan de Nederlandse bijdrage aan toenemende e-waste in Afrikaanse landen.
- Building Change constateert na analyse van relevante wetsvoorstellen in het afgelopen jaar dat de Toets Effecten Ontwikkelingslanden (‘de SDG-toets’) nog steeds niet naar behoren wordt uitgevoerd. De toets wordt, als zij überhaupt al wordt uitgevoerd, afgedaan met enkel het benoemen van positieve effecten op een enkele SDG. Dit is jammer, omdat de toets juist bedoeld is om breed inzichtelijk te maken wat de positieve en negatieve effecten zijn op duurzame ontwikkeling in het mondiale zuiden. De Jaarrapportage rept weliswaar over een ‘expertiseteam’ voor een betere toepassing van het Beleidskompas, maar dat betreft het Beleidskompas in brede zin. Naar ons inzien is het voor een gedegen Toets Effecten Ontwikkelingslanden van belang dat er op elk (coherentie)ministerie een specifiek expertiseteam wordt opgericht, dat kijkt naar de effecten van het beleid van het specifieke ministerie op duurzame ontwikkeling elders.
Kortom, Building Change roept het ministerie van BHOS op om de ontwikkelingen op beleidscoherentie zowel inspannings- als resultaatgericht te blijven volgen en toetsen. Daarbij vraagt beleidscoherentie om een gedegen afweging van zowel de positieve als negatieve effecten van Nederlands beleid, waarbij het effect op het mondiale zuiden dient te worden afgewogen. Om met de woorden van minister Schreinemacher uit haar ‘Kamerbrief met Beleidscoherentie voor Ontwikkeling april 2023-maart 2024’ af te sluiten: “het bijdragen aan oplossen van internationale vraagstukken maakt Nederland een betrouwbare en geloofwaardige partner”. Daarbij is het van groot belang dat de dimensie “elders” in het brede Nederlandse beleid niet ondersneeuwt, zoals ook wij eerder hebben betoogd in onze position paper brede welvaart.