In juli 2024 publiceerde de Raad voor leefomgeving en infrastructuur (Rli) een advies over het sturen van besluitvorming met het oog op het behoud en de verhoging van ‘brede welvaart’. Afgelopen week was er ruimte voor een technische briefing rondom dit advies in de Tweede Kamer. Building Change heeft, naar aanleiding van de beperkte aandacht voor de dimensie ‘elders’, het advies en de aanbevelingen van de Rli nader geanalyseerd. Building Change onderschrijft het advies maar benadrukt dat een structurele focus nodig is op het belang van de dimensie ‘elders’ – de effecten van beleid buiten onze eigen grenzen.
Het belang van brede welvaart in beleidsbeslissingen
Het Rli-advies benadrukt dat het met diverse aspecten van brede welvaart slecht gesteld is. Het toont de noodzaak aan om bij beleidsvorming de brede welvaart systematisch te betrekken. Brede welvaart omvat niet alleen economische vooruitgang, maar ook sociale en milieuaspecten, rekening houdend met zowel de belangen van huidige als toekomstige generaties en kijkend naar zowel kortetermijngevolgen als langetermijngevolgen, hier én elders in de wereld. Deze benadering zou niet alleen bijdragen aan beter beleid, maar ook de verdeling van positieve en negatieve effecten tussen regio’s en bevolkingsgroepen transparanter maken.
Een integrale aanpak is hierbij essentieel. Op deze manier kunnen de bredere gevolgen van beleidsmaatregelen — zoals klimaatverandering, biodiversiteitsverlies of grondstoffengebruik — in kaart worden gebracht.
Brede welvaart in praktijk: een bredere blik op beleid
De Rli geeft aan dat beleidsopties niet alleen beoordeeld moeten worden op hun directe gevolgen voor de betrokken sector, maar ook op hun samenhang met andere beleidsdomeinen. De focus op smalle economische doelstellingen die op korte termijn spelen zorgt ervoor dat een volledige bredewelvaartsafweging, en dus ook ‘later’ en ‘elders’, vaak achterwege blijft. Helaas wordt deze brede afweging vaak niet gemaakt en richt beleid zich nu op korte-termijnoplossingen of politieke winst op de korte termijn.
De Rli geeft toe dat het lastig blijkt te zijn om deze bredewelvaartsafweging in cijfers te operationaliseren en dat politici het daarom lastig vinden om mee te nemen in besluitvorming. Er zijn hier wel degelijk maatregelen voor genomen. Het advies wijst wel op instrumenten zoals de generatietoets. Building Change wijst hierbij ook op de al bestaande Toets Effecten Ontwikkelingslanden (TEO), ook wel de SDG-toets genoemd, die het rijksambtenaren verplicht om bij het maken van nieuw beleid, wet- of regelgeving de verwachte effecten op ontwikkelingslanden inzichtelijk te maken. Uit onze monitoring blijkt echter dat de toepassing van de TEO vaak tekortschiet. Dit is problematisch, omdat deze toets essentieel is om de gevolgen van beleid op andere landen in het besluitvormingsproces mee te nemen.
Het proces van sturen op brede welvaart
De Rli stelt dat het sturen op brede welvaart door de overheid in drie stappen moet gebeuren:
- Stand van de brede welvaart bepalen
- Beleidsopties onderzoeken
- Normatieve keuzes maken
In de derde stap, normatieve keuzes maken, wordt expliciet benadrukt dat de effecten ‘elders’, oftewel de internationale en langetermijneffecten van beleidsmaatregelen, niet mogen worden genegeerd. De Rli waarschuwt voor onbewuste uitsluiting van negatieve externe effecten van beleid, vooral wanneer deze buiten Nederland plaatsvinden. Dit kan bijvoorbeeld leiden tot uitputting van natuurlijke hulpbronnen of slechte arbeidsomstandigheden in andere landen. Het ontbreken van deze evaluatie belemmert een eerlijke afweging en een rechtvaardige beleidsformulering. Bij deze stap gaat de aandacht uit naar de (rechtvaardige) verdeling van effecten die zullen optreden voor bepaalde groepen burgers, bepaalde regio’s of bepaalde gebieden elders in de wereld.
Aanbevelingen voor een cultuuromslag binnen de overheid
Het Rli-advies pleit voor een cultuuromslag binnen de overheid. Om brede welvaart effectief te integreren, zijn de volgende veranderingen noodzakelijk:
- Zorg voor betere instrumenten om beleidsinformatie te vergaren en toegankelijk te maken.
- Maak systematisch gebruik van beleidsinformatie bij normatieve beleidskeuzes.
- Tref voorbereidingen voor opnemen van ‘kapitalenbegroting’ in rijksbegroting
- Vergroot de mogelijkheden voor regionale coördinatie gericht op brede welvaart
Conclusie
Building Change deelt de mening van de Rli dat een geïntegreerde benadering van brede welvaart noodzakelijk is. Het is essentieel dat lange termijn gevolgen en mondiale effecten van beleidsmaatregelen niet worden genegeerd. De overheid moet breder kijken dan de korte termijn en ervoor zorgen dat de effecten op andere landen – de dimensie ‘elders’ – niet over het hoofd worden gezien. Building Change beveelt aan dat de Rli zijn aanbevelingen verder aanscherpt door:
- De dimensie ‘elders’ expliciet te benoemen in alle fases van de bredewelvaartsafweging.
- De toepassing van de Toets Effecten Ontwikkelingslanden (TEO) te versterken.
- De begrotingssystematiek rondom de dimensie ‘elders’ beter in kaart te brengen.